16
Ulashish
1337 marta koʻrilgan
1903–1966
Gʻafur Gʻulom
G‘afur G‘ulom (asl ismi G‘ulomov G‘afur) 1903-yil 10-may sanasida Toshkent shahrining Qo‘rg‘ontegi mahallasida dehqonlar oilasida tavallud topgan. Uning otasi o‘qimishli va savodxon inson bo‘lgan, o‘zbek va tojik mumtoz adabiyotini o‘qigan, she’rlar yozgan va rus tilida gaplasha olgan. G‘ofur G‘ulom yashagan uyga Furqat, Muqimiy, Asiriy va boshqa mashhur shoirlar tashrif buyurib turgan. 1916-yilning kuzida G‘ofur o‘qishga kiradi. U ota-onasidan juda erta ayrilib qolgan (9 yoshida otasini, 12 yoshida esa onasini yo‘qotgan). Uch singilga g‘amxo‘rlik qilish katta farzand sifatida uning bo‘yniga tushgan. Yakka o‘zi qolib ketgan bola o‘nlab kasblarni almashtirgach, matbaaga harf teruvchi bo‘lib ishga joylashadi. Keyinchalik, pedagogik kurslarda ham o‘qigan. 1919-yildan 1927-yilgacha u o‘qituvchi, maktab direktori, Ma’naviyat uyushmasi ishchilari raisi lavozimida ishlaydi, bolalar uyini tashkil etishda faol qatnashadi.
Ijodi
G‘afur G‘ulomning adabiy faoliyati 1923-yildan boshlangan. Uning dostonlari, she’rlari, ocherklar, hajviy hikoyalari va qissalari gazeta va jurnallarda chop etila boshlaydi. 1923-yil yozilgan “Feliks farzandlari” she’rida u yetim bolalar haqida yozarkan, o‘z hayotini ifodalaydi. G‘ulomning “Go‘zallik qayerda” nomli ikkinchi she’ri esa “Maorif va o‘qituvchi” oynomasida nashr qilinadi. Shoirning boshqa she’riy to‘plamlari ham birma-bir bosmadan chiqa boshlaydi: “Jonli qo‘shiqlar”, “Biz sizlar bilan tirikmiz”, “Dinamo”, “Sizga”, “Sovg‘a”, “Tong qo‘shig‘i”, “Xitoy suratlari”, “Qo‘qon” dostoni va boshqalar. 1930-yillar boshida G‘ulomning ijodida burilish sezila boshlagan, bunga uning rus tili va adabiyotini o‘rganishi ma’lum darajada ta’sir o‘tkazgan. 1931-yilda chiqqan “Dinamo” va 1932-yilda chiqqan “Tirik qo‘shiqlar” she’riy to‘plamlar — yosh shoirning yo‘nalishini yorqin namoyon etgan ilk san’at asarlari hisoblanadi.
Gʻafur Gʻulom asarlari / gazeta.uz
“Qish va qor” (1929-yil), “Non” (1931-yil), “Toshkent“ (1933-yil), “Qutbda saylovlar“ (1937-yil), “Men — Yahudiyman“ (1941-yil), “Qish“ (1941-yil), „Xotin“ (1942-yil), “Qish” (1941-yil), “Xotin” (1942-yil), “Afsuski, afsusni qo‘shib ko‘mmadi” (1945-yil) singari she’rlarida shoir insonga xos abadiy tuyg‘ularni ifoda etgan. “Bog‘” (1934-yil), “Qayg‘u” (1942-yil), “Kuz keldi” (1945-yil), “Kuzgi ko‘chatlar” (1948-yil) kabi she’rlarida esa u umuminsoniylik va insonparvarlik mavzulari ko‘taradi. Urush yillarida shoir tomonidan “Sen yetim emassan”, “Seni kutyapman, o‘g‘lim!“, “Vaqt”, “Kuzatish“, “Ayol“, “Bizning ko‘chada ham bayram bo‘lajak” kabi she’rlar yozilgan. Ushbu she’rlarda u frontda o‘zlarining qahramonona mehnatlari orqali g‘alabani yaqinlashtirayotgan o‘g‘lonlarning sabri va kuchini madh etadi.
Urushdan keyingi yillar G‘afur G‘ulomning yana bir qator she’riy to‘plamlari nashrdan chiqadi, ularning orasida “Onalar”, “O‘zbek xalq g‘ururi”, “Yangi she’rlar“, “O‘zbekiston olovlari“, “Tong qo‘shig‘i“, “Yashasin, tinchlik!“, “Bu — sening imzoing“ kabi ajoyib san’at asarlari bo‘lgan. Bu she’rlarning satrlarida esa G‘ulom tinchlik davrlariga bag‘ishlaydi. Bundan tashqari, G‘ofur G‘ulom rus shoiri va yozuvchilari Aleksandr Pushkin, Vladimir Mayakovskiy, Aleksandr Griboyedov, Mixail Lermontov, turk shoiri Nozim Hikmat, gruzin shoiri Shota Rustaveli, fors shoiri Nizomiy Ganjaviy, italiyalik shoir Dante Aligyeri va ingliz dramaturgi Uilyam Shekspir va boshqa ko‘plab shoir hamda yozuvchilar asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Shoirning eng mashhur va omadli asarlaridan “Shum bola” qissasini ta’kidlash mumkin. 1977-yil aynan shu asar asosida keyinchalik juda mashhur bo‘lib ketgan “Shum bola” sarguzasht filmi ham suratga olingan.
“Shum bola” filmidan lavha
Vafoti
Gʻafur Gʻulom 1966-yil 10-iyunida vafot etdi. Toshkent shahridagi Chigʻatoy qabristoniga dafn etildi.
Xotira
G‘afur G‘ulom yashagan Beshyogʻoch massividagi uy uning vafotidan 17 yil o‘tib, 1983-yili, uy-muzeyga aylantirilgan. Toshkent metropoliteni bekatlaridan biri, Toshkent ko‘chalaridan biri va Sirdaryo davlat pedagogika institutiga G‘afur G‘ulom nomi berilgan. Qolaversa, Toshkent shahrida shoir sharafiga haykal o‘rnatilgan. 2023-yil esa “Shum bola” qissasi BBC tomonidan barcha davrlarning eng yaxshi bolalar kitoblari yuztaligiga kiritildi.
G‘afur G‘ulom metro bekati / tashmetro.uz
Manbalar: wikipedia.org / ziyouz.uz / gazeta.uz Muqova suratlar: yuz.uz / wikipedia.org / kunuz.com