Uolt Disney

Bu rejissyorning ismini butun dunyo biladi. Katta avlod uning “Bembi”, “Maugli” kabi ajoyib multfilmlarini mamnuniyat bilan tomosha qilgan. Kichik avlod ham xuddi shunday mamnunlik bilan sichqoncha Mikki Mausning, “Guffi va uning jamoasi” filmlari, “Qora plash” kabilarning ekranlarda paydo boʻlishini kutadi.

Shu va boshqa koʻplab multfilmlarni aynan Uolt Disney suratga olgan. U irlandiyalik kambagʻal oilada tugʻilgan. Uolterning otasi oʻzi uchun yangi muhitga moslashish va yashab qolishga harakat qilgan. Ammo omadsizlik unga izma-iz yurgan. U duradgor ham, fermer ham, gazeta noshiri ham, qandolatchi ham boʻlib koʻrgan. Uning barcha farzandlari erta yoshdan mehnat qilishni boshlagan. Uolter akasi bilan birgalikda gazeta tarqatuvchi, jele ishlab chiqarishda turli vazifalardagi ishchi boʻlgan. Birinchi jahon urushi boshlanganda Uolt hali oʻsmir edi va qisqa vaqt davomida sanitar mashinaning haydovchisi boʻlib ishlagan.

Urushdan keyin ishga joylashish yanada qiyinlashgan, bundan tashqari Uolt rassom boʻlishni orzu qilgan. Afsuski, u juda kam taʼlim olgan. Bir qancha vaqt Kanzas sitidagi rassomchilik institutiga borib yurib, gips haykallarga qarab chizishni oʻrganadi. Keyin Chikagodagi nafis sanʼat akademiyasida Chikagoning mashhur “Tribyun” va “Rekord” gazetalaridagi rassomlar ustozligida gazeta karikaturachiligi kurslarini oʻqiydi.

Uolt oʻzining ilk gonorarini sakkiz yoshida mahalliy shifokorning toychogʻini chizgan vaqtida olgan edi. Aynan oʻshanda unda hayvonlarni chizishga boʻlgan qiziqish uygʻongan deb aytish mumkin. Qarindoshlari qanday qilib rassomchilik bilan pul topish mumkinligini tushunmaydi, lekin Uolt oʻz maqsadiga erishish uchun tirishadi. Chikagoda oʻqigach, u oʻz ona shahriga qaytishga qaror qiladi. Chunki u yerda rassomlar kam edi, bu esa raqobatchilari kamligini bildirardi. Avvaliga u tasodifiy maoshlar uchun ishlab yuradi, keyin esa doʻsti bilan “Disney-Ayverks, tijoriy rassomlar” firmasiga asos soladi. Ish yaxshi ketadi va firma tez orada gullab-yashnaydi.

Lekin 1920-yilda Uolt hammasini tashlab Kanzas sitiga ketadi, u yerda Uolt kinoreklama kompaniyasiga rassom sifatida taklif qilingandi. Bu u uchun haqiqiy yangilik boʻladi, avval reklama bilan shugʻullanmagani bois koʻp narsani boshidan oʻrganishiga toʻgʻri keladi, baʼzi hollarda oʻzi ixtiro qiladi. Ularning hech biri oʻshanda ilk chizilgan filmlar yaratayotganini taxmin ham qilmagan, chunki badiiy filmlarning oʻzi kam edi. Uolt va rassom doʻstlari tayyorlagan ilk rolik “Kulgigrammalar” boʻlgan. Oʻshanda Disney oʻzining shaxsiy “Kulgigramm korporatsiyasi”ni tashkil qilishga qaror qiladi. Lekin biznes sohasida tajribasi yoʻqligi uchun tezda yopiladi.

1922-yilda qolgan puli bilan Gollivudga yoʻl oladi. Bir yildan keyin oʻz kompaniyasini tashkil qiladi va Kanzas sitida yaratilgan “Alisa chizilgan mamlakatda” degan multfilmini sotishga harakat qiladi. Har doimgidek kutilmagan vaqtda moʻjiza roʻy beradi: Disney nafaqat rolikni sotadi, balki Alisaning boshqa sarguzashtlari haqida yana bir qancha roliklarga buyurtma ham oladi. Bu filmning syujetini Disney oʻzi tuzgan edi. Alisa oʻzi va doʻstlari bilan boʻlgan gʻaroyib voqealarni aytib berardi. Shu voqealarning hammasini Disney chizardi va shu tariqa chizilgan film hosil boʻlardi. U yana doʻsti Y.Ayverks bilan ishlay boshlaydi. Moliyaviy va tashkiliy masalalarni Uoltning akasi, Roy Elayas oʻz boʻyniga oladi.

Ilk muvaffaqiyatdan keyin Uoltning ijodiy tafakkuri yanada ortadi. Unga gʻoyalar quyilib kelar, shunda u yangi personajni oʻylab topardi va “Osvald – baxtli quyoncha” umumiy nomi ostida yangi filmlar seriyasini yaratadi. Keyin Uolt Disneyning eng omadli ixtirosi – sichqoncha Mikki Maus yaratiladi. Mikki Maus ilk marta 1928-yilda “Telba aeroplan” ovozsiz filmida koʻrsatiladi va oʻshandan keyin kompaniyaning tashrif qogʻoziga aylanadi.

Ijodiy faoliyati davomida Uolt Disney hamma narsani boshdan oʻtkazadi. Uning hal qilib boʻlmaydigan moliyaviy muammolari ham, mislsiz mashhurligi ham boʻlgan. Hech nimaga qaramay, u tinimsiz ishlar va doimo ijodiy izlanishlar qilardi, lekin Mikki Mausdan hech qachon ayrilmagan. 1928-yilning oʻzida abjir sichqoncha “Villi paroxodi” ovozli filmining qahramoniga aylanadi. Bir yildan keyin Uolt K.Sen-Sansning musiqasiga “Skeletlar raqsi” multfilmini eʼlon qiladi, bu “Qiziqarli simfoniyalar” seriyasidagi multfilmlarning boshlanishi boʻladi.

Disney chizilgan filmlarida nafaqat ovozni ishlata boshlaydi, balki uning imkoniyatlarini kengaytiradi ham. Disneyning filmlaridagi chizilgan qahramonlar – quyon, sichqon, kiyik bolachalari harakatlana boshlaydi. Uning rassomlari filmlardagi hayvonlar xuddi tirikdek koʻrinishi uchun yanada koʻproq ijodkorlik, mohirlik ishlata boshlaydi. Disneyning multfilmlari oqim texnologiyasi boʻyicha yaratilar edi, har bir rassom oʻzi eng yaxshi uddalaydigan narsani chizardi, oxirida esa toʻliq maʼnoli kartina yaratilardi.

1932-yilda Disney AQSh da ishlab chiqilgan “texnikolor” metodidan foydalanib, ilk rangli multfilmlarni yarata boshlaydi. Shu davrdan boshlab, Disneyning barcha filmlari rangli boʻladi. Uning oʻzi esa multfilmlar ustasi deb tan olinadi. 1933-yilda ingliz ertagi asosidagi “Uch choʻchqacha” filmi uchun amerika kino sanoatidagi eng yuksak mukofot – Oskarni qoʻlga kiritadi. Bundan bir yil avval esa Mikki Maus haqidagi filmlari uchun ham ilk Oskarni olgan edi.

Disney multfilmlarini butun dunyodagi bolalar va kattalar ham yoqtirib qoladi. Filmlarning koʻpchiligida bosh qahramonlar hammaga yoqqan sichqoncha Mikki Maus, qaysar va omadsiz oʻrdakcha Donald Dak, tinib-tinchimas kuchukcha — Pluto edi. Ular koʻplab komikslarning qahramonlariga ham aylanadi. Disney multfilmlaridagi qahramonlar ruhiyati bir-biriga yaqin va kichik bolalarga ham tushunarli edi: ularning muammolari bir xil, ular ham odamlar singari ezgulikka intiladi va adolatsizlarni yoqtirmaydi. Mikki Maus haqidagi seriya 1940-yilda toʻliq metrajli “Fantaziya” multfilmi bilan yakunlanadi. Unda oʻsha davrdagi barcha texnika yutuqlari: plastik tasvirlar, rang, ovoz va musiqadan foydalaniladi. Bu film ustida mashhur musiqachi L.Stokovskiy bilan ishlanadi.

30-yillarda Disney faqat toʻliq metrajli filmlar bilan ishlashni boshlaydi. Bu uchun u rassomlarning katta jamoasini yigʻadi va har biriga hayvonlar tabiatidagi oʻziga xosliklarni oʻrganishni topshiradi. Ular hayvonot bogʻiga, tabiat qoʻyniga chiqib, keyinchalik rasmda tasvirlash uchun oʻziga berilgan hayvonning hayot tarzini kuzatadi. Rassomlar birgalikda “Oppogʻoy va yetti gnom” filmini yaratadi. Film 1938-yilda eʼlon qilinadi va Oskar mukofotiga sazovor boʻladi, shuningdek, Venetsiyadagi xalqaro kinofestival mukofotini ham qoʻlga kiritadi. Kelasi yil “Pinokkio” filmi, undan bir yil keyin “Dambo”, 1942-yilda esa avstriyalik yozuvchi F.Zaltenning qissasi asosida, himoyasiz kiyikcha haqida taʼsirchan “Bembi” filmi eʼlon qilinadi.

Filmlar har yili chiqsa-da, muxlislar tezroq yangi film eʼlon qilinishini istardi. Disney bu uchun Berbanksda maxsus jihozlangan multfilmlar studiya-fabrikasini quradi. Uolt Disney chizgan yoki oʻylab topgan multfilmlarni qayd qilish uchun bir varoq ham yetmaydi. Lekin uning hamma filmlari shunchalik ajoyib va iqtidor bilan yaratilgan, misol uchun, 1953-yildagi “Zolushka” yoki 1961-yildagi “101 dalmatin” ni olaylik… Disney vafotidan keyin junglida, hayvonlar orasida oʻsgan Maugli ismli bolakay haqidagi “Jungli kitobi” multkartinasi tayyor boʻlgan edi.

Disney studiyasi hayvonot olamini shunchalik yaxshi oʻrganganidan 50-yillar oxiri 60-yillar boshiga kelib, hayvonlar va sayohatlar haqida hujjatli filmlar tayyorlashni boshlaydi. Ularning orasida “Insonlar va mamlakatlar”, “Hayotiy sarguzashtlar” kabilari mashhur. Bundan tashqari, u bir qator oʻyin filmlar, jumladan, “Robin Gud”, “Xazinalar oroli”, “Suvostida 80 ming kilometr”, televideniya uchun film va dasturlar yaratdi.

Disney oʻz mehnati uchun 29 ta Oskar mukofotini qoʻlga kiritgan. Orangizda kimdir “Disneylend” da boʻlgandir, agar boʻlmagan bo‘lsa, qachondir boʻladi va u yerda Disney multfilmlarining barcha qahramonlarini koʻrish, turli sarguzashtlarga duch kelish mumkin. Kaliforniyada bunday bogʻni ochish fikri rejissyorning oʻziga tegishli edi. Bir qancha vaqt avval shunday bogʻ Parij yaqinida ham ochilgandi, keyinchalik Moskvada ham ochilishi mumkin.

Qoʻshimcha manba: Уолт Дисней