1994-yil

Amazon

Aql bovar qilmas 1,045 trillion dollarlik mablagʻ bilan (CompaniesMarketCapʼning 2023-yilgi maʼlumotlari asosida) bozor qiymati boʻyicha dunyoda beshinchi oʻrinni egallagan Amazon oʻzini global gigant kompaniya sifatida mustahkamlay oldi. Bu esa insonlarning xarid qilish va yashash tarzini oʻzgartirdi. U faqatgina tovarlarni emas, balki ommaviy axborot yetkazib beruvchi ham hisoblanadi va Alexa kabi boshqa texnologiyalarni ishlab chiqaradi. Amazon tezda butun dunyodagi eng taniqli kompaniya nomlaridan biriga aylandi. U shu qadar muvaffaqiyatga erishdiki, Google kabi kundalik tilda juda koʻp qoʻllana boshlandi. Biroq bugungi kunda Google va Facebook kabi boshqa koʻplab yirik korporatsiyalar singari Amazon ham kichik biznes sifatida boshlangan va yirik korporatsiyaga aylangan. Ushbu maqolada biz Amazon kompaniyasining tarixi va uning boyliklari haqidagi hikoyasini oʻrganamiz.

San-Fernando de Henaresdagi Amazon mahsulot yigʻish markazi, Ispaniya / wikipedia.org

1994-yil 5-iyulda Amazon rasmiy ravishda “Kadabra” nomi bilan (abrakadabrada boʻlgani kabi) prinstonlik yosh bitiruvchi Jeff Bezos tomonidan Vashington shtatining Bellevyu shahridagi ijaraga olingan uyida, garaj maydonida tashkil etilgan. Biroq bir necha oy oʻtgach, Bezos Cadabraʼning yoqimsiz “kadaver” (oʻlik, murda) soʻziga o’xshashligi tufayli nomini Amazon Incʼga o’zgartirdi (A&E Televizion tarmoqlar, 2015). Taxminan bir yil o’tgach, Amazon veb-sayti AQShning barcha 50 shtatlari va 45 mamlakatiga xuddi shu garaj maydonidan yetkazib beradigan, onlayn kitob sotuvchisi sifatida ommaviy axborot vositalari orqali rasman eʼlon qilindi.

Boshqa koʻplab kompaniyalar singari, ishlab chiqarishning dastlabki ikki yilida Amazon ham yoʻqotishlarga uchradi. Biroq kompaniya muvaffaqiyat yoʻlida ekanining eng muhim belgilaridan biri — 1996-yilda uchinchi chorakdan (1-iyul – 30-sentabr) toʻrtinchi chorakka (1-oktabr – 31-dekabr) oʻtish boʻldi. Shu vaqt ichida Amazonʼda daromadlar 4,2 million dollardan 8,5 million dollargacha koʻtarildi, shu bilan birga har chorakda yoʻqotishlar 100 000 dollarga kamaygan (Wilgelm, 2019). Garchi ular ushbu chorakda hammasi boʻlib taxminan 2,2 million dollar zarar koʻrgan boʻlsa-da, bu ijobiy belgi edi. Chunki ular ushbu yoʻqotishlarni kamaytirish bilan birga oʻz daromadlarini ikki baravar oshirishga muvaffaq boʻldi.

Amazon 1998-yilda kitoblar savdosidan tashqariga chiqqanidan soʻng birinchi marta “qora raqam”lar hududiga oʻtib, 2001-yilning soʻnggi choragida qizgʻin kechgan Rojdestvo xarid mavsumidan soʻng (ABC News, n.d.) daromad olishga muvaffaq boʻldi. Shundan boshlab, 2003-yil Amazonʼning birinchi daromadli yili boʻldi, chunki kompaniyaning sof foydasi 2002-yilning soʻnggi choragidagi 3 million dollardan 2003-yilning oxirgi choragida 73 million dollargacha oʻsdi (Hansell, 2004). Bu ularning 2003-yil davomida 35 million dollar ishlab topishiga olib keldi va bu avvalgi yildagi 149 million dollarni yoʻqotganidan koʻra yaxshiroq edi. Xulosa qilib aytganda, Amazonʼning kichik onlayn kitob sotuvchisi boʻlishdan boshlanib global gigantlardan biriga aylanishigacha boʻlgan sayohati koʻtarilish va pasayishlarni boshdan kechirdi, ammo innovatsiyalarga sodiqligi ularni bugungi kunda dunyodagi eng muvaffaqiyatli kompaniyalardan biri boʻlishiga olib keldi.

Amazonning eng taniqli va serdaromad xizmatlaridan biri — ilk marta 2005-yil fevral oyida Amazon Prime nomi bilan tanilgan. Ikki kun davomida bir yilga 79 dollarga cheksiz obuna bilan taʼminlash orqali debyut qilgan Amazon Prime onlayn xarid qilish tushunchasi biroz yangi va obuna narxlari hali ham baʼzilar uchun juda qimmat boʻlgani sabab isteʼmolchilarni nisbatan cheklangan miqdorda jalb qila oldi. Biroq xizmatning bir necha yillik kengayishi va obunaning Prime Video qismini joriy etish kabi nozik oʻzgarishlardan soʻng Amazon 2010-yillarda obuna xizmati bilan sezilarli oʻsishni boshladi.

Search Logistics tomonidan taqdim etilgan maʼlumotlarga koʻra, 2013-yildan 2021-yilgacha boʻlgan muddatda Amazon kompaniyasining sof sotuvlari hajmi taxminan 29 milliard dollarga oʻsgan, 2021-yilda Amazon Prime sotuvlari esa jami 31,77 milliard dollarni tashkil etgan. Bundan tashqari, Amazon obuna qiymati 2017-yildan beri ikki baravar oshdi (Search Logistics, 2022). Bu koʻp jihatdan 2019–2021-yillarda Covid-19 pandemiyasi avj olgan paytda obunachilar sonining taxminan 28 millionga koʻpayishi bilan bogʻliq edi. Search Logistics oʻtgan yillardagi joriy rivojlanish holatiga asoslanib, 2025-yilga borib jami 168,3 million obunachi boʻlishini bashorat qilmoqda.

“Amazon Logistics” yetkazib berish stantsiyasida “Amazon Transportation Services” yuk mashinasi / wikipedia.org

Obunani sotish nafaqat daromadni oshirishga yordam berdi, balki ushbu asosiy aʼzolar tomonidan amalga oshirilgan xaridlar miqdori ham Amazon muvaffaqiyatiga hissa qoʻshdi. Amaliyot tezligi va bepul yetkazib berish qulayligidan kelib chiqib, Amazon kompaniyasi Prime aʼzolarining xaridlaridan Prime boʻlmagan aʼzolarga nisbatan yiliga koʻproq daromad oldi. 2021-yilgi soʻrov natijalariga koʻra, Prime aʼzoning Amazon orqali amalga oshirgan oʻrtacha xarajatlari yiliga 1400 dollarni tashkil etgan, aʼzo boʻlmaganlar esa yiliga atigi 600 dollar sarflagan (Chang, 2021). Amazon Primeʼning obuna xizmati sifatida amalga oshirilishi Bezos va Amazonʼning qolgan xodimlariga taʼsir oʻtkazmadi, ammo soʻnggi kengayish taktikasi, shuningdek, onlayn xarid qilish gʻoyasi odatiy holga aylangani tufayli Amazon Prime katta muvaffaqiyatga erishdi va kompaniyaning kengayishida muhim rol oʻynadi.

Amazonʼning oʻziga xos xususiyatlari

Amazon allaqachon erishgan barcha muvaffaqiyatlari va ularning turli sohalarda doimiy ravishda kengayish istagi bilan bitta savol tugʻiladi: Amazonʼning keyingi maqsadi nima? Yetkazib berish xizmatlari bilan mashhur boʻlgan Amazon amalga oshirishga harakat qilayotgan eng muhim rivojlanish ushbu jarayonni osonlashtirishdir. Amazon allaqachon joylashuv oʻrniga qarab nisbatan qisqa muddatda yetkazib berish xizmatini taklif qilsa-da, ular vaqt oʻtishi bilan, texnologiya rivojlangani sari yetkazib berish vaqtini qisqartirishga harakat qilmoqda. Bunga Kaliforniyaning Lokkford shahrida sinov tariqasida amalga oshirilayotgan dronlar orqali yetkazib berish tizimining yangi faoliyati misol boʻladi: Amazon Prime Air. Ushbu eksperimental dastur doirasida havo dronlari bir necha soat ichida Amazon obyektining kichik radiusidagi mahalliy jamoalarga yetkazib berishi mumkin (Amazon Staff, 2022-yil). Ushbu yangi innovatsion loyihadan tashqari, Amazon kompaniyasi Amazon Scout (Patrao, 2022) deb nomlanuvchi toʻliq elektr va avtonom yetkazib berish tizimini ham koʻrib chiqdi. Ushbu dasturlarning har biri keyingi katta hodisa boʻladimi yoki yoʻqmi, hali ham nomaʼlumligicha qolmoqda. Ammo Amazon yetkazib berish tizimlarini osonlashtirish uchun turli texnologiyalar bilan tajriba oʻtkazishda davom etishi aniq.

Yetkazib berish tizimlarini kengaytirishdan tashqari, Amazon ham hamkorlikni yoʻlga qoʻyish, ham boshqa kompaniyalarni sotib olish orqali oʻz faoliyatining koʻlamini oshirish imkoniyatlarini izlamoqda. Garchi Amazon Kohlʼs va Best Buy kabi bir nechta taniqli kompaniyalar bilan turli xil hamkorliklarni ishlab chiqqan boʻlsa-da, Grubhub bilan yangi hamkorlik ularning yegulik va oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib berishda hukmronlik qilishiga imkoniyat yaratishi mumkin. Garchi bu yangi hamkorlik hali ham ikkala kompaniya uchun aniq oʻsishni taʼminlamagan boʻlsa-da, ular oʻzining tegishli sohalaridagi ikkita eng yirik kompaniyalardan biri boʻlsa-da, Amazon va Grubhub oʻrtasidagi hamkorlik butun oziq-ovqat va oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib berish sanoatini oʻzgartirishi mumkin.

Amazonʼning Grubhub bilan hamkorligi kompaniya uchun katta yangilik, Amazon ham xaridlar orqali faol ravishda kengayib bormoqda. Misol uchun, “Rokki”, “ Yomgʻir odam” (Maas, 2022) va boshqa filmlari bilan mashhur media ishlab chiqaruvchi kompaniya — MGM (Metro-Goldwyn-Mayer) studiyalari yaqinda Amazon tomonidan 8,5 milliard dollarga sotib olindi. Yaqinda MGMʼʼni sotib olgan Amazon mashhur MGM franchayzalari, jumladan, Legally Blonde va Robocop (PYMNTS, 2023) asosida tele va kino loyihalarini ishlab chiqarishni rejalashtirmoqda. Garchi kelajakda nimalar kutayotganini hech kim bilmasa ham, Amazon yanada ilgʻor yetkazib berish tizimidagi tajribalari, strategik biznes sheriklik va sotib olishlar orqali korporatsiya sifatida rivojlanishda davom etishni xohlayotgani aniq.