Adrian devori

Adrian devori Buyuk Britaniyaning shimoli-gʻarbiy chegarasini varvar bosqinchilaridan qoʻriqlash uchun xizmat qilgan Rim mudofaa toʻsigʻidir. Devor shimoliy Britaniyaning butun kengligi boʻylab bir qirgʻoqdan oxirgi qirgʻoqqacha, yaʼni sharqda Tayn daryosi boʻyidagi Uolsenddan (Segedunum) gʻarbda Solvey Fyort boʻyidagi Bounessgacha 118 km masofaga choʻzilgan. Dastlabki rejaga muvofiq kengligi taxminan 3 metr va balandligi sharqiy sektor uchun kamida 3,6 metr boʻlgan tosh devor hamda shimolda kengligi 6 metr boʻlgan chimli devor qurilishi kerak edi.

Adrian devorining joylashuvi

Milodiy 122-yilda Rim imperatori Adrian Britaniya boʻylab sayohat qilar ekan, u oʻz nomi bilan ataluvchi devor qurishlarini buyuradi. Devor uchun Shimoliy Angliya boʻylab orol torayib ketadigan hudud tanlangan edi. Devorning joylashuvi va dizayni Rim armiyasiga savdogar va sayohatchilarning kelib-ketishini kuzatishga imkon berib, shimoldan Britaniyaning bosqinchilik yurishlariga chek qoʻydi. Devor chegara mudofaasini mustahkamladi, lekin u siyosiy chegara emas edi.

Adrian devorining masofasi, deyarli bir qirgʻoq boshidan ikkinchi qirgʻoq boshigacha / wikipedia.org

Adrian devori qadimgi dunyoning eng yirik meʼmoriy loyihalaridan biri edi. Bu chegara rejasiga nafaqat devor, balki mudofaa uchun oʻsimliklar (masalan, tikanakli yoki zaharli oʻsimliklar)dan foydalanish va qalʼalar guruhi yoki tizimi ham kiritilgan. Reja markazidagi tosh devor vaqt oʻtishi bilan yemirilgan, ammo u 4,5 metr balandlikda koʻtarilgan, kengligi esa 2–3 metr oraligʻida oʻzgarib turgan deb taxmin qilinadi. Chuqur ariq va tepaliklar devorga parallel ravishda oʻtgan boʻlib, chegarani ruxsatsiz kesib oʻtmoqchi boʻlgan har bir kishi uchun toʻsiq hosil qilgan. Ushbu toʻsiqlarda faqatgina ruxsat berilganda darvoza orqali oʻtilar edi.

Devor boʻylab 16 ta qalʼa qurilgan. Ular orasidagi masofa 11 kilometr boʻlib, uni kesib oʻtish uchun yarim kun ketar edi. Ammo masofa notekis yerlar sababli bir-biridan farq qilgan. Bu qalʼalar oʻrtasida milkastl (Rim imperiyasi davrida qurilgan toʻrtburchak shakldagi kichik qalʼa) deb atalgan kichik maxsus jihozlar saqlanadigan inshootlar boʻlgan. Mazkur inshootlar bir-biridan bir chaqirim masofada joylashgan boʻlib, ular orasida kichkina minoralar deb nomlangan kuzatuv istehkomlari turgan. Mudofaa landshaftining shimol va janubida qoʻshimcha mustaqil qalʼalar qad koʻtargan. Ushbu koʻp qavatli tuzilish doimiy kuzatuv, tezkor aloqa va shoshilinch qoʻshinlarni jangovar holatga keltirish imkonini bergan.

Jamiyat istiqbollari

Devorning ahamiyati borasida Britaniya aholisining fikri har xil edi. Rim imperiyasining turli burchaklaridan devor qurish va taʼmirlash, qalʼalarni himoya qilish uchun askarlar kelgandi. Ular uchun chegara hududi nafaqat ish, balki doʻstlik va oila maskani ham hisoblanar edi.

Adrian devori qoldiqlari Shimoliy Tayn daryosi (shimoli-sharqiy Angliyadagi daryo) boʻylab hali ham saqlanib qolgan. Avvallari Chesterlar (egri burchakli toʻrtburchak shaklli qalʼa) daryo devor mudofaasi kesib oʻtgan joyni qoʻriqlash maskani boʻlgan. Bir vaqtlar bu yerda Rim koʻprigi boʻlib, u askarlar uchun suv yoʻli boʻylab hududlarni qoʻriqlash imkonini bergan.

Rim imperatori Adrianning bronzadan yasalgan haykali bosh qismi 1834-yilda Londondagi Temza daryosida, Adrian devoridan janubda 450 km uzoqlikda topilgan / wikimedia.org

Adrian devori xotirasiga

Adrian devorining qadimiy yodgorliklari Fransiya shimoli va Angliya janubidagi hududlarda topilgan. Bu noyob yodgorliklar rang-barang boʻyoqlar bilan bezatilgan kichik metall idishlar boʻlib, vaqt oʻtishi bilan asl rangini yoʻqotgan.

Milodiy 400-yillarning boshlarida Rim imperiyasi raqib kuchlarning quruqlik va dengiz hujumlari tufayli orolni tark etdi. Biroq devor va uning qalʼalari qoldiqlari hali-hanuz saqlanib qolgan.

Hozirgi kunda Adrian devoriga sayr qilish mashhur mashgʻulotga aylangan, devor vayronalari ustidagi tepalik va vodiylar boʻylab yurish uchun yoʻlak izlar hosil qilingan. Chesters, shuningdek, yoʻl boʻyidagi boshqa koʻplab qalʼalar turistlar tashrif buyuradigan joy sifatida mashhur. Ular ingliz madaniy va tarixiy obidalar markazi tomonidan himoya qilinadi. YUNESKO hatto butun chegarani Jahon merosi obyekti sifatida tan olgan. Ushbu devor bosqinchilar tomonidan toʻsiq sifatida qurilgan boʻlib, oʻzining qiziqarli tarixiga ega.

Manba: britannica.com
Muqova surat: midjourney.com