Glossariyga qaytish

Turk, Turkiylar

Turk, turkiylar — jahondagi eng qadimiy yirik etnoslardan birining nomi. Ushbu atama ilk bor qadimgi Xitoy manbalarida bundan 5–4–3-ming yil muqaddam rasmsimon iyerogliflarda “tiek” va “tiauk” shaklida uchraydi. “Turk” soʻzi baquvvat, barkamol, odillik kabi maʼnolarni anglatadi, degan fikrlar mavjud. Miloddan avvalgi II asrdan milodiy II asrgacha boʻlgan davrda turklar Xunn xoqonligi tarkibida boʻlgani sababli Xitoy manbalarida “syunnu”, “xunnu” deb ham atalgan. Mazkur xoqonlik yemirilgach, keyingi 300 yil davomida xitoyliklar turklarni “tickle” (tele) deb nomlagan. Bir necha ming yil mobaynida turkiy qabila-elatlar koʻp marotaba birlashgan va parchalangan. Shu tufayli ularning qabilaviy tarkibi doimo oʻzgarib turgan. Oʻzbek olimlarining fikricha, vatanimiz hududida turkiy etnosga xos ijtimoiy-madaniy, etnos-lingvistik hamda moddiy-ashyoviy belgilar bronza davrida namoyon boʻla boshlaydi. Xuddi shu davrda turkiy etnos bugungi oʻzbek xalqining shakllanishida muhim rol oʻynay boshlagan. Turkiy xalqlar oʻtmishda Yevrosiyo mintaqasida oʻzining bir qator davlat va ulkan saltanatlarini tuzgan. Xunnlar davlati, Buyuk Turk xoqonligi, Usmoniy turklar imperiyasi, buyuk vatandoshimiz Amir Temur saltanati shulardan eng mashhurlaridir.

Menyu

Hodisalar Tarixiy hodisa va biografiyalar xronologiyasi.
To‘plamlar Turli mavzular bo‘yicha maqolalar to‘plami.
Glossariy Turli tarixiy terminlar to‘plami.

David
Mikelanjelo

Yuqori Uygʻonish davri haykaltaroshi Mikelanjelo Buonarroti tomonidan yasalgan marmar haykal. U ilk marta 1504-yil 8-iyunda Italiyaning Florensiya shahri Piazza della Signoria maydonida jamoatchilikka taqdim etilgan.

David Mikelanjelo

Yuliy Sezar

Mil. av. 100–44-yillar

Birinchi triumvirat aʼzosi boʻlgan Sezar Rim armiyasiga Galliya urushida boshchilik qiladi. Soʻngra fuqarolar urushi davrida oʻzining siyosiy raqibi boʻlgan Pompeyni magʻlub etadi va miloddan avvalgi 49-yildan 44-yilgacha, uning joniga qasd qilingunga qadar Rimni diktator sifatida boshqaradi.

Sezarning keyingi tarjimayi holini yoritib bergan Svetoniy va Plutarx asarlari asosiy manbalardir. Koʻpgina tarixchilar Sezarni tarixdagi eng buyuk harbiy rahbarlardan biri deb hisoblaydi. Keyinchalik uning taxallusi “imperator” soʻzining sinonimi sifatida qabul qilindi: “Sezar” unvoni butun Rim imperiyasida qoʻllanilgan. Bu esa keyinchalik nemischa “Kaiser” va ruscha “sar” soʻzlari kelib chiqishiga turtki boʻldi.

David Mikelanjelo

Galiley teleskopi

1609-yilda italiyalik astronom, matematik, fizik va mutafakkir Galileo Galiley uch marta kattalashtirib koʻrsatadigan qurilmani yaratdi va yulduzlarni oʻrganish uchun uni osmonga qaratdi. Shunday qilib, bu qurilma teleskopga aylandi.

Galiley teleskopi bu — refraktor bilan ishlaydigan optik teleskopning bir turi boʻlib, linzalar tizimidagi yorugʻlik nurlarining sinishiga asoslanadi. 1611-yilda Kepler teleskop okulyaridagi sochuvchi linzani yigʻuvchi linza bilan almashtirish taklifini kiritdi. U ajraladigan nurlar yoʻnalishini — obyektiv (F) bilan parallel nurga qaratilganidan soʻng oʻzgartirdi.

Bunday oʻzgarish teleskopning koʻrish maydonini kengaytirdi, yaʼni osmonning katta qismini qoplab olishga imkon berdi. Lekin u teskari tasvirni uzatdi. Kepler teleskopidan foydalangan astronomlar “teskari dunyoni” kuzatishga odatlanib qoldi.

David Mikelanjelo

Nil Armstrong

1930 — 2012

U 1969-yil iyul oyida Oy tomon yoʻlga chiqqan “Apollon-11” kosmik kemasi ekipajini boshqardi. Ularning asosiy vazifasi oyni zabt etish edi. Armstrong va uning sherigi Baz Oldrin 2 soat 31 daqiqa va 40 soniya davomida oy yuzasida boʻlishdi.

AQSh “Apollon-11” loyihasi uchun 25 milliard dollar sarfladi. Bugungi qiymatda esa bu miqdor 150 millarddan oshgan boʻlardi — mana bu haqiqiy investitsiya. Qiziqarli faktlardan biri, Armstrongning yurak urushi “Apollon-11” uchirilishi paytida daqiqasiga 110 marotaba yetgan. Oyga qoʻnganda esa bu koʻrsatkich daqiqasiga 150 taga koʻtarilgan.

David Mikelanjelo