Orqaga
Glossariyga qaytish

Millat

Millat (ot) — kishilar uyushuvining eng oliy formasi. U kishilarning madaniy va psixologik ongi (mentaliteti) bilan ajralib turadigan shaklidir. Ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanib borishi, iqtisodiy va madaniy aloqalarning kuchayishi bilan elat va xalqlar millatga aylanadi. Millat bilan xalq taʼrifi tashqaridan qaraganda bir-biriga oʻxshash koʻrinsa-da, mohiyatan ular bir maʼnoni anglatmaydi. Birinchidan, xalq uzil-kesil shakllangan feodal (oʻrta asr) jamiyatining ijtimoiy mahsuli, millat esa kapitalistik jamiyatning ijtimoiy mahsulidir. Ikkinchidan, xalqni uyushtiruvchi etnik omillardan hududiy birlik chegaralari tarix taqozosiga koʻra, oʻzgaruvchanlik xususiyatiga ega boʻladi. Ammo millat davlat chegaralari qatʼiy, mutlaqo daxlsiz, jahon jamoatchilik tashkilotlari tomonidan tan olingan boʻladi. Uchinchidan, xalq shakllangan paytda hamma vaqt ham uning etnik nomi boʻlavermaydi, xalq millat darajasiga koʻtarilganda esa uning etnik nomi boʻlishi shart. Masalan, oʻzbek xalqi nomi uning elat sifatida shakllanib boʻlganidan ancha keyin (XVI asrda) paydo boʻldi. Toʻrtinchidan, xalqning siyosiy uyushmasi — davlat tarix taqozosiga koʻra, hamma vaqt ham etnos nomi bilan atalmaydi, ammo xalq millatga aylanganida davlat nomi millat nomi bilan yuritilishi shart. Beshinchidan, etnosning xalq darajasida oʻzlikni anglash, milliy gʻurur, vatan fidoyisi boʻlish, oʻz xalqidan faxrlanish hissi oʻsha davr jamiyati tartib-qoidalariga koʻra, koʻpchilikda bir xil, yuksak darajada boʻlavermaydi. Ammo xalq millat darajasiga koʻtarilganda bu sifatlar yuksak darajada boʻladi. Oltinchidan, etnosning til birligi elatning xalq darajasida doim ham davlat maqomini olavermaydi, xalq millat darajasiga chiqqanida uning tili, albatta, davlat tili maqomini olishi shart. Millat oʻzining tili uchun qaygʻuradi va uni himoya qiladi, uning adabiy tili tarkibiga har qanday chet soʻzlarni tiqishtiravermaydi. Millat vakili har joyda oʻz ona tilida gapiradi. Yettinchidan, mentalitet etnosning xalq darajasida emas, balki millat darajasida shakllanadi va nihoyat, sakkizinchidan, millat uzil-kesil shakllanganda davlat jamiyat tomonidan boshqariladi, yaʼni davlat xalq xizmatchisi, barcha sohalarda millat talabi va xohish-irodasini bajaruvchi mexanizmga aylanadi.

Menyu

  • Hodisalar Tarixiy hodisa va biografiyalar xronologiyasi.
  • To‘plamlar Turli mavzular bo‘yicha maqolalar to‘plami.
  • Glossariy Turli tarixiy terminlar to‘plami.
David
Mikelanjelo

Yuqori Uygʻonish davri haykaltaroshi Mikelanjelo Buonarroti tomonidan yasalgan marmar haykal. U ilk marta 1504-yil 8-iyunda Italiyaning Florensiya shahri Piazza della Signoria maydonida jamoatchilikka taqdim etilgan.
David Mikelanjelo
Yuliy Sezar
Mil. av. 100–44-yillar

Birinchi triumvirat aʼzosi boʻlgan Sezar Rim armiyasiga Galliya urushida boshchilik qiladi. Soʻngra fuqarolar urushi davrida oʻzining siyosiy raqibi boʻlgan Pompeyni magʻlub etadi va miloddan avvalgi 49-yildan 44-yilgacha, uning joniga qasd qilingunga qadar Rimni diktator sifatida boshqaradi.

Sezarning keyingi tarjimayi holini yoritib bergan Svetoniy va Plutarx asarlari asosiy manbalardir. Koʻpgina tarixchilar Sezarni tarixdagi eng buyuk harbiy rahbarlardan biri deb hisoblaydi. Keyinchalik uning taxallusi “imperator” soʻzining sinonimi sifatida qabul qilindi: “Sezar” unvoni butun Rim imperiyasida qoʻllanilgan. Bu esa keyinchalik nemischa “Kaiser” va ruscha “sar” soʻzlari kelib chiqishiga turtki boʻldi.
David Mikelanjelo
Galiley teleskopi

1609-yilda italiyalik astronom, matematik, fizik va mutafakkir Galileo Galiley uch marta kattalashtirib koʻrsatadigan qurilmani yaratdi va yulduzlarni oʻrganish uchun uni osmonga qaratdi. Shunday qilib, bu qurilma teleskopga aylandi.

Galiley teleskopi bu — refraktor bilan ishlaydigan optik teleskopning bir turi boʻlib, linzalar tizimidagi yorugʻlik nurlarining sinishiga asoslanadi. 1611-yilda Kepler teleskop okulyaridagi sochuvchi linzani yigʻuvchi linza bilan almashtirish taklifini kiritdi. U ajraladigan nurlar yoʻnalishini — obyektiv (F) bilan parallel nurga qaratilganidan soʻng oʻzgartirdi.

Bunday oʻzgarish teleskopning koʻrish maydonini kengaytirdi, yaʼni osmonning katta qismini qoplab olishga imkon berdi. Lekin u teskari tasvirni uzatdi. Kepler teleskopidan foydalangan astronomlar “teskari dunyoni” kuzatishga odatlanib qoldi.
David Mikelanjelo
Nil Armstrong
1930 — 2012

U 1969-yil iyul oyida Oy tomon yoʻlga chiqqan “Apollon-11” kosmik kemasi ekipajini boshqardi. Ularning asosiy vazifasi oyni zabt etish edi. Armstrong va uning sherigi Baz Oldrin 2 soat 31 daqiqa va 40 soniya davomida oy yuzasida boʻlishdi.

AQSh “Apollon-11” loyihasi uchun 25 milliard dollar sarfladi. Bugungi qiymatda esa bu miqdor 150 millarddan oshgan boʻlardi — mana bu haqiqiy investitsiya. Qiziqarli faktlardan biri, Armstrongning yurak urushi “Apollon-11” uchirilishi paytida daqiqasiga 110 marotaba yetgan. Oyga qoʻnganda esa bu koʻrsatkich daqiqasiga 150 taga koʻtarilgan.
David Mikelanjelo